Bu cümleler Tatvan-Kavar havzası, Düzcealan (Kürtçe adı Çorsin) köyünden bir kadına ait. Kavar altı köy, beş mezradan oluşan Van gölü kenarında bir havza. Bu köylerden üçü 1990’larda devlet tarafından boşaltılıyor, biri (Çorsin) yakılıyor, ikisi ise koruculuğu kabul etmek zorunda kalıyor. Havzanın toplam nüfusu 1800 civarında. Nüfusun yüzde 88’i ilkokul veya altında eğitim almış, yüzde 30’u okur-yazar değil. Okur-yazar olmayanların yüzde 79’u kadın. 2008 rakamlarıyla, havzada kişi başına aylık gelir ortalama 109 TL, medyan gelir ise 82 TL. Havza Türkiye açlık sınırının altında bir gelire sahip.3 Nüfusun yüzde 6’sının bedensel ve/veya zihinsel engeli bulunmakta. Havza nüfusunun yüzde 60’ı 25 yaş altında. Havza tüm gelişmişlik göstergeleri açısından Türkiye’nin en yoksul bölgesine denk gelmektedir.

2008’de, Hüsnü Özyeğin Vakfı yoksul kırsal alanlarda yaşam kalitesini arttırmaya yönelik kırsal kalkınma programı geliştirmeye karar verdiğinde, kırsal kalkınma program direktörü olarak Vakıf ile çalışmaya başladım. İlk altı ay, nasıl çalışacağımızı belirlemeye çalışırken Türkiye’nin yoksul kırsal alanlarını geziyordum. Kırsal kalkınma konusunda Türkiye ve dünyada neler yapıldığını araştırırken, “nasıl bir kalkınma?” sorusuna cevap arıyordum. “Ne tür bir kalkınma olmalı? Kim ‘kalkındıracak’? Niye biz ‘kalkındıranız’? Kim demiş masada yemek yemenin daha iyi olduğunu? Ya kalkınma adına yaşamın çeşitliliğini yok edersek? Kim tanımlamış yoksulluğu? Kim kime göre yoksul? Kalkınma adına mı döşeniyor bu otobanlar? Kalkınmayı nasıl insanîleştireceğiz? Adalet ve eşitlik olmadan kalkınma olur mu? Dili, kimliği ve kültürü görmeyen bir kalkınma olur mu? Onurlu yaşam hakkı kalkınmanın neresinde? Eşitsizlikleri gözardı eden bir kalkınma neye yarar…”4

“Devlet bize planlar kurmuş, bizim aramıza gönderiyor bunları. Ben önce sağlıklı bulmadım, dedim ki ‘bunlar yabancı, aramıza almayalım’… Bilemiyorduk, nedir ne değildir. Güvenmiyorduk. Ama şimdi değişti”.5  

Aralık 2008’de, programın etkilerini gelecek yıllarda sağlıklı değerlendirmemizi sağlayacak bir izleme-değerlendirme sistemi6 kurduktan sonra, Ocak 2009’da Kavar Kırsal Kalkınma Programı’nın faaliyetleri başladı. Faaliyetleri kabaca sekiz bileşen altında toparlayabiliriz: sosyal refah, ekonomik kapasitenin geliştirilmesi, altyapı, kadınların güçlendirilmesi, örgütlenme ve sürdürülebilirlik, doğal kaynaklar, ortaklık ve işbirlikleri, kırsal politikaların etkilenmesi.

Havzada ekonomik kapasitenin gelişmesi için bir yandan on binlerce ceviz ağacı dikilirken, yıllardır büyük şehirlere savrulduğu için en temel becerileri bile unutmuş Kavarlılara ağaç budama gibi eğitimler verildi. Bir yandan havzadaki ahırlar ıslah edilirken, kadınlarla hayvan ve süt hijyenine yönelik eğitimler yapıldı. Silajlık mısır ekimi yaygınlaştırılırken, sosyal yaşamı canlandırmak için Japon Büyükelçiliği ile birlikte çeşitli kültürel faaliyetlerin düzenlediği Yeniden Yaşam Merkezi kuruldu. Kadınlarla arıcılık çalışmaları yapılırken üretilen ballar için pazar bulundu. Çocukların eğitim hizmetine ulaşımını sağlamak için 90’lardan beri kapalı bulunan okullar toparlanmaya başladı, anaokulları yapıldı, Kavar’ın YİBO’lara7 gitmek zorunda olan 6-7 yaşında çocukları için 8 yıllık bir okul inşa edildi. Çocuk kütüphaneleri, film gösterimleri, çocuk koroları, tiyatro kulüpleri gibi birçok sanatsal ve kültürel etkinlik devreye sokuldu. Her yıl Kavar festivali düzenlenmeye başladı, her köyde kurulan köy odaları eğitim ve diğer etkinlikler için toplanılabilecek sosyal bir alan açtı. Tüm bu faaliyetler 2011’de Kavar Kırsal Kalkınma Kooperatifi’nin kurulmasıyla taçlandı. Kooperatif bünyesinde kurulan süt toplama merkeziyle sütün pazarlanmasına başlanmıştır. Yine kooperatif bünyesinde Kavar’ın hububatları paketlenip satılmaya, kadınlar tarafından üretilen ballar tüketicilere ulaştırılmaya başlamıştır. Doğal kaynakların geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı için mera iyileştirme ve geliştirme faaliyetleri, meralara tohum ekimi, ağaçlandırma faaliyetleri, güneş enerjisinin kullanımına yönelik çalışmalar yapılmıştır.

Aralık 2013’te, beş yılın sonunda Kavar Kırsal Kalkınma Programı’nın son değerlendirmesi yapıldı. Henüz değerlendirme raporu çıkmamış olsa da ilk bulgular proje köylerinde kontrol köylere nazaran birçok olumlu gelişmeye işaret ediyor:8 istihdam oranlarının artışı, kişi başı ortalama reel gelirin artışı, büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayılarının artışı, okullaşma oranının hem kız hem erkek çocuklarda artışı gibi.

“Bu havzaya dışarıdan gelenler hep askerlerdi. İlk defa sivil birileri (vakıf) geldi”.9

“Bu proje sayesinde karşı köylerle (korucu köyleri) ilişkimiz gelişti, artık beraber süt topluyoruz, birbirimize düşman gibi bakmıyoruz.”10

“Kavar’da iki ay staj yapınca anladım Doğu’da insanların neler çektiğini. Proje kapsamında yüzlerce kişi gelip gitti, hepsi gördüklerinden etkilendi, projenin barış çabalarına bir etkisi olduğunu düşünüyorum.”11

Tam da barış sürecinin konuşulduğu şu günlerde Kavar Kırsal Kalkınma Programı’ndaki deneyim çok daha kıymetli. Süreç ilerledikçe, bölge kırsalından büyük şehirlerin varoşlarına göç edenlerin bir kısmı geri dönecek, Mahmur gibi kamplar boşalacak, dağdakiler inecek. Sayıları milyonları bulan bu insanlar evlerine dönecek. En az 20 yıldır yuvadan, kırdan, tarladan, üretimden uzak olan bu insanların çoğu bir ağacın nasıl budandığını bile hatırlamayacak. Kavar gibi kapsamlı, entegre, sosyal ve ekonomik çalışmaların elele gittiği, insanı odağına alan hak temelli kalkınma programları barışın kalıcılığına da olumlu etkide bulunacaktır.12